Zaman...

"Neden geleceği değil de geçmişi anımsarız?*

Her şeyle savaşmak, yeldeğirmenlerine kafa tutmak, kahramanlık destanları bile yazmak mümkün ama, zamanın amansız biçerdöverini alt etmek henüz bir ölümlüye nasip olmuş değil dünyada. Öyleyse zaman, fani olanın en büyük düşmanıdır diyebilir miyiz?  Güneş ve kum saatlerinden, ta eskilerden bu yana zamanı ölçmek, birimlere ayırmak ve planlarla denetim altında tutmaya çalışmak, zaman denen canavarı zapt etmek için sıkça başvurulan taktiklerden biri olagelmiştir. Şimdiyi kavramak nispeten kolaydır ama, kavrandı mı da geçmiş anlar öbeğine karışıverir.

Muriel Spark'ın zamanının ötesinde sayılacak çağdaş klasiği Bayan Jean Brodie'nin Baharı, anlatıda zaman algısını ters yüz eden, enteresan bir metin. Bundan ibaret değil elbette, ama zamanı bir mozaiğe çevirmesi açısından ilgiye şayan. Bir kız okulunda geçen birtakım olayları zamanda ileri geri sıçrayarak anlatan Spark, doğrusal bir düzlemde ilerlemeyen Bayan Jean Brodie'nin öyküsüyle hayatın baharı denen şeyin soyutluğuna da dikkat çekiyor. Sahi, kendi 'baharınızın' ne zaman bitip ne zaman başladığını ömrünüzün sonuna gelmeden, geriye bakmadan kestirmeniz mümkün mü?

Batı medyası bayılır, ara ara şimdiye değin 'medeniyet' ile hiç tanışmamış birtakım kabilelerin haberi yapılır... Amazon'un Amondawa yerlileri, geçen yıl zaman kavramı olmayan bir toplum olarak lanse edildi, hemen ardından yapılan açıklamalar ise, Amondawa yerlilerinin yalnızca konuştukları dilde zamana/yaşa vs. yönelik ifadeler barındırmadıklarını, ancak zaman algısından yoksun olmadıklarını ortaya koydu. Yanlış alarm çaldı yine, sevgili okuyucu, pek çok sefer olduğu gibi. Zaman algısı farklılıklar gösterse de, ondan yoksun yaşama olasılığı henüz kanıtlanmış değil...

Ama zamanı eğmek, bükmek, anın içine hapsetmek, tersine çevirmek - bunların her birini gerçekleştiren birileri var halihazırda ve işlerini raflara sıra sıra dizili kitaplardan tetkik etmek mümkün. Zamanı sayfalarda yakalamak, mümkün.

Zaman geçip gittiği sırada elbette, ona şüphe yok.

(Bayan Jean Brodie'nin Baharı, Püren Özgören çevirisiyle, şimdi raflarda... Zamansız bir klasik de denebilir. Alıntı: Stephen Hawking. Margaret Atwood romanı Kedi Gözü'nde, epigraf olarak rastladım.)