16 Aralık 2016 Cuma

N-n-n

Normalde, yılın bu zamanlarını çok severim sevgili blog okuru. Sene sonlarında tempo yüksektir, yapılacak işler dağ olur ama sene sonlanırken yeni sayfalar açmak gerekir ve bu güzel bir şeydir, sene boyunca ihmal ettiklerinizle görüşülür, tortu olarak kalan ne varsa dökülür ve yeni ufuklara dönülür... Bu zamanlarda şaha kalkan yıl sonu listelerinden ziyade 2016'nın başında ben/2016'nın sonunda ben meme'inin öne çıkması veya Beatles'a selam niteliğindeki Sgt. Pepper's esintili bu yıl göçüp gidenler tasviri gibi işler, 2016'nın global anlamda biraz sert geçtiğini gösteriyor maalesef. Öte yandan, oportünistlerin şahı olan hayat, devam ediyor, ama o, biz ne halde olursak olalım, zaten hep öyle yapıyor.

Sinema orucumu, Sapir-Whorf hipotezi ile ilintili olduğunu okuduğum bir uzaylılar-dünyayı-istila-ediyor filmi için bozdum ve pişman değilim - ama ilgiyle izlediğim filmi beğenmedim, o ayrı. Post-gerçeklik çağına uygun olduğunu söylemek gerek öte yandan; Sapir-Whorf meselesinden daha önce blogda bahsetmişim, IAN yazılarından birinde de değinmiş olmalıyım. Sapir-Whorf çağrışımıyla araya bir Toni Morrison alalım ve tekrar geriye uzanalım, bahis konusu film Arrival, Ted Chiang'ın bir öyküsünden uyarlanmış ve bu öykünün yer aldığı kitap, Monokl tarafından önümüzdeki yıl yayımlanacakmış, bu kısmın altını çizelim.  Film demişken atlamayayım bu arada: Donnie Darko geri geliyormuş. Bu film, bu kıyamet fikri, hatta bu tavşan diyorum, yeniden diyorum ve susuyorum.

Bob Dylan Nobel Edebiyat Ödülü'nü aldı ve kendi dahil herkes buna şaşırdı - bir grup Dylan fanatiği dışında belki. Sonra bu iş, giderek daha saçma bir hal aldı ve Bob Dylan'ın telefonlarını açmaması ile başlayan olaylar zinciri, törene onun yerine gittiği düşünülen (meğer zaten o gece orada çalacakmış, yerine gitmemiş) Patti Smith'in A Hard Rain's Gonna Fall'ı söylerken heyecandan kasılıp kalmasına kadar vardı. Bob Dylan, konuşma yapmasa da bir metin yazıp yolladı ve Nobel töreninde Dylan olmasa da Patti Smith çalmıştı - eh, zaten her şey biraz saçma, biraz tuhaftı.

Ödül demişken, Billboard, Madonna'ya Yılın Kadını ödülünü takdim etmiş ve Madonna, yine belli çevrelerde epey paylaşılan ve bam teline dokunan bir konuşma yapmış. Benzer bir konuşma, Hillary Clinton'ın hüsranla biten başkanlık yarışında, Michelle Obama tarafından, Trump bağlamında yapılmıştı. Bir başka perspektif arayanları buraya, Chimamanda Ngozie Adichie'nin TED konuşmasına alalım. Üzerine de serbest çağrışımla gelsin: Zadie Smith'in kaleminden, Beyonce'den ne öğrendim.

Şimdi kısa kısa alalım: Myanmar'da bir pazarda keşfedilen dinozor kuyruğu, Man Ray tasarımı satranç seti ve Harry Potter'daki seçmen şapkaya benzeyen örümcek: hık demiş burnundan düşmüş.

Kapanışta Sylvia Plath ve sanıyorum Adirondacks (ayrıntılı anlatım için bkz. Sırça Fanus) Ayrıca, gülmek güzeldir.

İyi tatiller.



15 Aralık 2016 Perşembe

Uygar


Kitabın bir kısmı, bizlerin, Amerikalıların kim olduğuna kafa yoruyor. Epey ilginç bir topluluğuz. Tam anlamıyla uygar olduğumuzu düşünmüyorum. Gündelik hayatımızda belli bir seviyedeki şiddeti kanıksamış haldeyiz ve bu, dünyanın kimi başka köşelerinde yaşayanları hayrete düşürüyor. Ve ara ara içinde bulunduğumuz bu hafıza kaybından, bellek yoksunluğundan uyanıyoruz. Pek çok açıdan müthiş şeyler yapma yetisine sahibiz ve sözde endüstriyel gelişimini bitirmiş, medeni bir yerde yaşıyoruz ama kanımızda Amerika'nın kuruluş döneminden kalma bir barbarlık mevcut, bunu kabullenmişiz.  

(Dave Eggers, NPR'a yeni kitabından bahsederken ABD'ye değiniyor. Uygarlık! Görseldeki iş, Sejla Kameric'e ait.)

14 Aralık 2016 Çarşamba

Çok


(Bu ayki Socrates'te, en kısa öyküsü Astım Krizi'nde "Bir sözcük çoktur," diyen Etgar Keret'ten yepyeni bir öykü var. Sözcüklerin çok geldiği oluyor bazen, tasarruf bundan.)

13 Aralık 2016 Salı

Uzak


Kalbimi paramparça etmiyor mu, ediyor elbette, her günün her saniyesi kalbimi olduğundan daha fazla parçaya ayırıyor. Kendimi, sessiz değil, suskun biri olarak bile düşünmemiştim, hiçbir şey düşünmemiştim ama her şey değişti. Benimle mutluluğum arasına saplanan mesafe dünya değildi, bombalar ve yanan binalar değildi, bendim, düşünmemdi, bir şeyleri asla koyveremiyor olmanın kansersi hali. Cehalet mutluluk mudur, bilmiyorum ama düşünmek çok acı verici ve söyleyin bana, düşünmek bana ne verdi, beni hangi üstün mertebeye getirdi?

(Jonathan Safran Foer, Aşırı Gürültülü ve İnanılmaz Yakın. Çeviren: Algan Sezgintüredi. Görsel, Berlin'den, Mitte civarı.)

9 Aralık 2016 Cuma

N-n-n

Bir koca yıl devrilmiş, aylardan Aralık gelmiş ve ben, bloga, notlara, yazılara uzun mu uzun bir ara vermişim. Evet, bazen olur öyle, çok da üzerinde durmaya gerek yok sanırım. Yani demem o ki...
N-n-n!

Saçmalardan seçmelerle başlayalım: Yazarlar gibi kokmak. Yahu ne uğraşayım Tolstoy gibi kokmaya diyorsanız Schiller'in yaptığını yapıp bir çekmecede birkaç elmayı çürümeye bırakıp, korkunç kokudan aldığınız ilhamla yazı yazmayı da deneyebilirsiniz, çünkü denemesi hemen hemen bedava (birkaç elma kaç paraysa o kadar.) Bu da matbaa kimyasallarına olan tutkunuzu kesmediyse o zaman sizi Karl Lagerfeld'in Paper Passion'ına alalım. Amazon Almanya'da TR kargo ücreti kalktı, onu da belirtelim ve kitap kokusuna olan hastalıklı ilişkileri dolayısıyla müşkül vaziyette olanlar için hemen Almanya bağlantısını ekleyelim. (Yorumlardan birinde kitap kokusu değil kolaltı kokusunu andırdığı söylenmiş, seçim sizin.) Bu arada Amazon, Eggers'ın Çember'de hayal ettiği benzeri bir girişimi daha gerçekleştiriyor ve yeni açacağı Amazon Go mağazalarında kasa denen olayı ortadan kaldırıyor, onu da atlamamak lazım. Şu videoyu izleyin ve gelecekte nasıl alışveriş edeceğinizi görün - ben drone beklediğimden sarsıldım diyemem açıkçası. 

Normalde, blog o ara aktif olsaydı size bir fuar özeti yazardım illa ki. Şimdi artık çok geç; Aslı Erdoğan, Necmiye Alpay ve Turhan Günay daha nice yazar ve gazeteci gibi tutuklu, bu seneki fuara dair düşülecek tek not da bu olmalı kanımca, koca bir utanç notu. Öte yandan sağ sol her taraf farklı farklı utanç notlarıyla kaynamaya başladığında, utanç da norm haline geliyor, o da utanan için sadece; utanmayana her gün bayram elbette... Neyse, fuar bu yıl da, her yıl olduğu gibi, siz ne atfettiyseniz o idi - kitap tanımak, yıl içinde kaçırdıklarınızı ve daha eskileri görmek isteyenler için bulunmaz bir fırsat olduğu gibi her salonda beş standı olan ama bulundurdukları kitaplardan bihaber devasa yayınevlerinin kısıtlı indirimlerine koşma arzusu duyanları da memnun etmekteydi, yani kanımca, fuar okurunun, okur fuarın aynası oldu, zaten başka türlüsü beklenemezdi. İki farklı özetten K24 için buraya, Kültür Servisi için buraya buyrun.

Yılın kelimesi (Oxford'a göre) "post-gerçek," yılın adamı (Time'a göre) Donald Trump, Nobel edebiyat ödülü Bob Dylan'ın... Pantone'ye göre yılın rengi henüz açıklanmadı mesela, ama örnekler ışığında insan ürküyor açıkçası. Gelgelelim hayat her şeye rağmen devam eden nankör bir fenomen, dolayısıyla, bizler de güzel şeylerin altını çizmeye bakacağız yine, mesela şunun gibi. Bone kitapları için buraya bkz.

Aylar olmuş, biraz paslıyım sevgili okur. Notları Leonard Cohen'in evinin önünden kesitlerle sonlandırıyorum. 

İyi tatiller, sürprizleriniz şen olsun.

(İki küçük çıkma ekleyeyim: Pantone Yılın Rengi'ni açıklamış ve kendisi yeşillik tadında... Leonard Cohen demişken, Kara Plak Cohen hakkında hem bir etkinlik hem de bir kitap duyurusu yaptı, onları da atlamayın.)



8 Aralık 2016 Perşembe

Kulüp

Emma Watson'ın bir kitap kulübü kurduğunu, bununla da kalmayıp kendi eliyle yazdığı notlar içeren yüz adet kitabı Londra metrosunun çeşitli noktalarına gizlediği yolundaki haberleri okudunuz mu bilmiyorum, ama ben şahsen bu gibi girişimlerden etkileniyorum, benzer bir haber de Fenerbahçeli basketbolcu Ekpe Udoh'un kitap kulübüne dair, yalnız bu vakada olay Türkiye'de geçiyor ve Ekpe, takipçileriyle birlikte okumak üzere Kürk Mantolu Madonna'yı seçince (Ekpe elbette ki İngilizcesini okuyor) türlü tepki alıyor. (Tepkileri okumak için bu twit'in altına buyrun.) Her neyse, Ekpe, yazın Dave Eggers'ın Çember'ini okuyordu, onu da belirteyim ve buradan bir sıçrayış ile tekrar Emma Watson'a uzanayım: Watson, Dave Eggers'ın Çember romanından uyarlanan filmde başrol oynuyor, Mae'den daha Mae olmak mümkünse, öyle bir şey olmuş burada kanımca, okuyanlar hak verecektir sanıyorum.

Emma Watson'dan Emma Watson'a uzanan bu yazı, Çember'in tanıtımıyla sonlansın, buyrun, aşağıda:

7 Aralık 2016 Çarşamba

Gelecek


Hayatı seç.
Facebook’u, Twitter’ı, Instagram’ı seç ve birilerinin, bir yerlerde seni umursadığını umut et.
Keşke farklı davransaydın diye düşünerek, eski aşklarını yoklamayı ve geçmişin tekrarını izlemeyi seç.
Geleceğini seç.
RealityTV’yi, slut shaming’i, revenge porn’u seç,
sıfır-saat sözleşmeli bir iş seç, işe giderken iki saatini yolda geçirmeyi seç
ve aynını, daha beterini çocukların için seç, bu acıyı da birilerinin mutfağında üretilmiş, ne idüğü belirsiz bir uyuşturucunun meçhul bir dozuyla dindirmeyi seç.
Ve sonra… derin bir nefes al.
Sen bir bağımlısın, bağımlılığa devam et.
Başka bir şeye bağımlı ol sadece.
Sevdiklerini seç.
Geleceğini seç.

Hayatı seç.



(Kişisel tarihimin en uzun arasını vermiş olabilirim - kendimi, yirmi yıl aradan sonra Trainspotting 2 için yeniden Renton karakterine bürünen Evan MacGregor gibi hissediyorum desem yalan olacak çünkü herhangi bir şey hissetmiyorum, buradayım sadece, kaldığım yerden devam ediyorum ve itiraf ediyorum: kitaplardan uyarlanmış filmlerden çoğu zaman pek hazzetmesem de Danny Boyle'un Porno'yu nasıl uyarladığını aşırı merak ediyorum. Gelene hoş gelmeler, gidene şen gitmeler...)

23 Eylül 2016 Cuma

İlham!


Uzun bir ara verip de ardından blog yazmak, karanlık bir kışın ardından güneşe henüz alışamamışken ilk defa denize girmeye benziyor - su soğuk ve yabanıl; aklınız karışık... Bu durumda yapılacak tek şey var: suya atlamak, o mesafeyi aşmak.

Bu uzun arayı bilhassa İstanbulluları ilgilendirecek bir duyuruyla aşalım; hani Beylikdüzü Tüyap "şehre" çok uzak diye şikayet ediyorsunuz, metrobüs yollarında perişan oluyorsunuz ya, ayağınıza hem fuar, hem festival hem de bol etkinlikli bir güzellik geldi: Istanbul Comics and Arts Festival. Bugün başlayan bu hadise, pazar akşamına değin sürüyor; defter yapımından kağıt heykele, origamiden animeye varan pek çok etkinlik sizleri bekliyor; festival, kitap ya da çizgi roman söz konusu olduğunda zincir kitabevlerinin ezber ortamlarında gözünüzden kaçabilecek pek çok incelikli şeyi içeriyor. Fuarların büründüğü ticari sevimsizlik havasından bunaldıysanız, ana akımın pençesinden nispeten uzak, kolayca ulaşılabilecek samimi bir ortamda farklı ilham kaynakları bulma fikri size cazip geliyorsa kaçırmayın.

Neyse, ne diyorduk? Yaz geçer.

Kalanlarla ilgilenme vakti şimdi.

18 Ağustos 2016 Perşembe

Uzak

“Çoğu insan onları mutsuz eden koşullarda yaşayıp bunu değiştirmek için hiçbir şey yapmıyor. Çünkü güvenli, rahat, rutin bir hayata koşullanmış durumdalar. Huzur veriyor gibi görünse de, insanın içindeki maceracı ruh için kesin olarak belirlenmiş bir gelecekten daha yıkıcı bir şey düşünemiyorum. İnsanın yaşama arzusunun özünde macera tutkusu yer alır. Yaşamın keyfi yeni deneyimlerdedir. Bu yüzden sürekli değişen bir ufuktan daha büyük keyif olamaz; her yeni gün yepyeni bir güneşin altında doğabilir.” (Christopher McCandless’ın dostu Ron Franz’a yazdığı mektuptan kesit)

Çoğumuzun tatil hayalleri kurduğu ve yazı şehirde geçirmenin zaman zaman işkenceye dönüşmesi ile uzak yerlerde olası hayatların fikriyle avunmaya çalıştığı, bunaltıcı bir dönemdeyiz. Jon Krakauer’in gerçek bir olayın izini sürdüğü Yabana Doğru, bu hayalleri birkaç adım öteye taşıyarak yerleşik hayata tam anlamıyla sırtını dönen Christopher McCandless’ın çarpıcı serüvenini konu alıyor.

Chris McCandless, 23 yaşında banka hesabındaki tüm birikimlerini bir hayır kurumuna bağışladı, arabasını çölün ortasında terk etti ve cüzdanındaki tüm parayı yakarak yola koyuldu. Otostop çekerek, günü birlik işlerde çalışarak ve gezgin bir yaşam sürerek kendisine dayatılan yerleşik hayat modelinden uzaklaşmayı seçmişti. “Büyük maceram” dediği Alaska seyahatine çıkarak doğada mümkün olduğunca az malzeme ile yaşamayı deneyecek ve kendinden başka kimseye tabi olmayacağı bir yaşamın peşine düşecekti. Alaska’ya ayak basmasının ardından dört ay geçtikten sonra cansız bedeni çürümeye yüz tutmuş halde bulundu. Gazetelerde epey yer bulan bu vaka, Yabana Doğru’da detaylı bir sorgulama ve araştırma sürecinin ardından ete kemiğe bürünmüş bir inceleme olarak karşımıza çıkıyor.

Chris McCandless’ın trajik hikâyesini kaleme alan Jon Krakauer aynı zamanda profesyonel bir dağcı. Everest’e gerçekleştirdiği ölümcül tırmanışı konu ettiği Everest Günlüğü’nden sonra uzun bir araştırma süreci ardından yazılan Yabana Doğru’da Chris’in hikâyesi yazarın kendi hayatından yansımalar ve doğaya sığınma dendi mi anmadan edemeyeceğimiz düşünürlerin epigraflarıyla besleniyor. Thoreau, Jack London ve Mark Twain’in yanı sıra Tolstoy’un ve Pasternak’ın sesleri de yankılanıyor bu sayfalarda. Chris’in trajik bir biçimde sonlanan hikayesi, Krakauer’in anlatımı ve pastiş havası veren epigraflar eşliğinde çoklu bir rezonans kazanıyor ve bireysel bir vakanın incelemesi olmaktan çıkıp toplumsal bir değerlendirmeye dönüşüyor. Krakauer, bu gizemli ve hazin öyküyü aydınlatırken bir yandan da insanı insan yapan nitelikleri, yani şartlara meydan okuma güdüsünü, başkaldırıyı ve doğa ile insanın sorunlu ilişkisini gözler önüne seriyor.

Yabana Doğru’nun konu ettiği olayın asıl trajik yanı, seyyah hayata geçtikten sonra kendine Alexander Süperberduş adını veren Chris McCandless’ın ardında bıraktığı ve yokluğunda asla çözülemeyecek bir gizem barındırıyor olması. Yanına yiyecek, pusula ya da harita almadan doğanın en çetin koşullarının hüküm sürdüğü bir bölgede yaşamaya giden birini ölümüne susamış olmakla ya da düpedüz çılgınlıkla itham etmek işin kolayı elbette. Ancak kitabın bütününü ibresi Chris’e dönük bir pusula gibi şekilleyen ve Chris tarafından alınmış notlar ile günlüğünden ve yollarda tanıştığı dostlarına gönderdiği mektuplardan parçalar, bu genç adamın ölmeye değil aksine yaşamın tam kalbinde bir yerlerde doğanın nabzıyla beraberce atmaya kararlı olduğunu gösteriyor. Jack London’a ve Herman Melville’e gönderme yaptığı yazılama, Chris’in onu ölüme götürecek yolculuğa neredeyse çocuksu bir coşkuyla çıktığının kanıtı: “Atakanının güçlü canavarına selam olsun! Kaptan Ahab’a da! – Alexander Süperberduş.”


Tek ihtiyacımız olanın alışkanlıklarla örülü yaşam tarzımıza sırtımızı dönüp yepyeni bir yaşama adım atmamızı sağlayacak cesaret olduğunu söyleyen Chris McCandless’ın serüveninin genç yaşta ve kendi seçtiği koşullar altında sonlanmış olması düşündürücü elbette. Ancak McCandless’ın çarpıcı öyküsünün, hayatlarını metropollerin puslu ve suni ortamlarına gömmüş ve ezberlenmiş kaçış hayalleriyle avunan bizlere söyleyecek yine de pek çok şeyi var.

(Yazı epey eski, yazdığım tarihte filmin henüz çıktığını ve bunca popüler olmadığını hatırlıyorum. Bugün bu kitaptan bahsedecek olsam çok daha farklı bir açıdan ele alırdım sanırım. Eddie Vedder'ın Society'sini es geçmeyin bu arada, altta.)



17 Ağustos 2016 Çarşamba

İş

Geçtiğimiz günlerde Twitter'da bir tema dönüyordu; belki siz de rastlamışsınızdır: kullanıcılar, çalıştıkları işleri sıralıyordu ve kimileri oldukça ilginçti. Benzer derlemeler edebiyat dünyası için de belli aralıklarla hazırlanır; mesela Agatha Christie'nin eczacı asistanı, Joseph Heller'ın demirci çırağı olduğunu öğrendiğimiz şuradaki yazıda olduğu gibi; mesleklere şaşıracak halimiz yok, iş iştir sonuçta... Gelin görün ki, tesadüfen, yazarlarımızdan biri hakkında araştırma yaparken son derece ilginç bir veriye rastladım ki paylaşmadan edemiyorum, yaptığı işten dolayı sefalet çeken varsa, bununla avunsun: Jonathan Safran Foer -kendisinin on bir yıllık bir aradan sonra yazdığı yeni roman sonbaharda sizlerle olacak- bir zamanlar bir morgda asistanlık yapmaktaymış. Becomeopedia, bu iş için gerekenleri sıralarken bakın neler diyor: "Bu meslekte başarılı olmak için gerek en önemli şey, çoğu insanın asla görmeyeceği şeyleri izlerken sağlam bir zihin sahibi olmaktır. Eğer buna sahipseniz, bu ilginç alanda ilerlemek için yolun yarısından fazlasını katettiniz demektir."

Sağlam bir zihin hepimize lazım, ama belki bazılarının daha çok ihtiyacı vardır.

(Görselde, heykeltıraş Daniel Edwards, Paris Hilton Otopsisi adlı eserinin başında.)


16 Ağustos 2016 Salı

Algı


Bir şehir hakkında yazacak olursan başına ne geleceği bellidir. Şehir her zaman sayfalara sızmanın bir yolunu bulur. Ona bir kesik atmanın, onu temsil edecek parçayı sayfaya yerleştirmenin yolu da yoktur; sayfa, şehir kadar karışık, şehir kadar hengameli hale gelir. Nihayetinde, şehrin en iyi temsili böylesidir belki de. Meksiko'daki dairemde yaşamaya başladığımda bir bisiklet almıştım, onunla şehri turlamaya, kendi zihnimde haritasını çıkarmaya başladım. Bir Meksiko sakini olmak istiyordum ve bunu yapmanın en iyi yolu, burada bisiklete binmek ve şehir hakkında yazmak gibi göründü. Şehrin tarihini derinliğini hissetmek istemiştim ve araştırmamı bu yöntemlerle gerçekleştirdim.

(...)

Bir yerin yabancısı olmak, bir beklenti halini ve algı açıklığını beraberinde getirir. Bir roman yahut kitap yazmak için en iyi zaman, bir yere yeni gelmiş olduğunuz zamandır, çünkü algının en açık olduğu an o zamandır. En azından bende durum böyle. Kalabalıkta Yüzler için notlar almaya New York'a ilk geldiğimde başladım. Sonra Meksiko'ya yerleştim. Yeni bir aile ortamına katılmışken tekrar romanın üzerinde çalışmaya başladım. Eşimin yaşça büyük iki oğlu vardı ve ben yeni doğum yapmıştım, anlayacağınız, birden yeni bir kabileye katılmıştım, deyiş yerindeyse eğer. Kalabalıkta Yüzler bir ailenin söz oyunlarının işleyişine de eğilir mesela. Aynı zamanda yeni bir yerin haritasını çıkarmakla ilgili kısımları vardır. Anlatıcı, bir yeri şeyler, sesler ve hikayelerle doldurmak değil, boş bir alanda gezmek gibi bir edim olduğunu belirtir yazmanın; o boş alanın hayal gücünün devreye girmesine izin verecek ölçüde deliğe sahip olması ise şarttır.

(Valeria Luiselli, The Bomb söyleşisi. Seda Ersavcı'nın çevirisiyle Kalabalıkta Yüzler'i şiddetle tavsiye ettiğimizi ayrıca söylemeye gerek var mı? O zaman bisiklet!)

15 Ağustos 2016 Pazartesi

Siren


Üzerinden bir hafta geçti ama söylemeden olmaz, Siren bir yaşını daha doldurdu. Yaşıyor olduğumuza dahi şükretmemizi gerektiren bir coğrafyada, edebiyat yayıncılığı ile iştigal etmeyi sürdürüyoruz gördüğünüz gibi. (Yüzdelerle büyüme oranlarımızdan, yayınladığımız başlıklardan falan bahsedip plaza havaları estirerek sizi bayıltayayım mı? Bence bayıltmayayım.) Siren'e dair ilk notları birtakım kağıtların arkalarına, sonra üzerinde çilek resimleri olan bir deftere karalıyorduk ; kuruluştan önce günbegün 'Yayınevi için Gerekenler' listemizi güncelliyor, hesap-kitap işleriyle boğuşuyor ve başımıza neler geleceğini kesinlikle kestiremiyorduk... O zamandan bu zamana pek çok şey değişti elbette; sıfırdan yarattığımız Siren'le pek çok güzel insanla tanıştık ve kan, ter, kimi zaman da gözyaşı dökerek çalıştık, çalıştık, çalıştık. Yayınevi için Gerekenler, yenilenmiş liste: Direnç.

İlk kurulduğumuz günden bugüne, canla başla, durup dinlenmeksizin çalıştık, çalışıyoruz; kıvanç duyabileceğimiz bir şey varsa o da oranlar, adetler falan değil, ancak budur. Sürç-i lisan ettiysek affola.

Bugün var isek, sizin sayenizde - teşekkürlerimizle. Devamı için takipte kalın.

(Üstteki fotoğraf Zeynep Yılancıoğlu'na ait; Hydra adasından. Alttaki benim bitmek tükenmek bilmeyen Londra arşivimden, daha önce paylaşmış olabilirim, çünkü en sevdiklerimden biri ama bağlam uygun, tekrar olduysa kusura bakmayın. İyi ki varsınız!)


8 Ağustos 2016 Pazartesi

Kafka meselesi



2009'dan beri süren ve Kafka'nın elyazmaları etrafında şekillenen dava ya da yılan hikayesi, İsrail'in elyazmalarını kültürel miras ilan etmesine yol açan kararla son buldu: Kafka, artık İsrail'in. Daha önce parça parça paylaşmışım ama bu vesileyle bu tuhaf hikayeye dair yazdığım ve IAN Edebiyat'ta yayımlanan yazımı paylaşmak isterim, biraz uzun gerçi ama olsun. Yazıyı 2012'de, karar ilk çıktığında yazmışım ama ardından gelen temyiz süreci henüz son buldu ve Kafka, İsrail'in kültürel mirası olarak resmen tanımlandı. Haaretz olayı yeniden, daha detaylı bir biçimde özetlemiş ve kültürel miras etiketinin, yazarın vasiyetine karşı gelme durumunu ortadan kaldırdığını ima etmiş. Bu konu daha çok tartışılır ve kafa karıştırır, malum, Kafka'nın işleri...


“‘Her gün, bu dünyada olmasam diye bir istek duyuyorum içimde,’ dedi Kafka – ‘Ama neden? Eksikliğini duyduğun bir şey mi var?’ – ‘Kendimden başka hiçbir eksiğim yok.’” [1]

Boşlukta ne görür insan? Sorunun yanıtı yok ama yirminci yüzyılın en önemli sanat hırsızlıklarından biri olan Mona Lisa’nın Louvre’dan çalınması hadisesinin müzeye ziyaretçi akınına yol açtığı biliniyor. 1911 yılında gerçekleşen hırsızlığın ardından meraklı kalabalıklar, önceden gizemli gülümsemesiyle duvarda asılı duran Mona Lisa’dan arta kalan boşluğu görmeye koşmuş ve portrenin yokluğu, kanıksanmış varlığından daha büyük bir heyecan uyandırmış. Bu tuhaf hadisenin daha da tuhaf tarafı, portrenin ‘yokluğuna’ bakmaya gelenlerin arasında Franz Kafka ve Max Brod’un da olması.

Meraklı kalabalığın içinde Kafka ile Brod’un durduğunu hayal etmek, Kafka’yı böylesine somut bir yokluğun önünde hülyalara dalarken düşünmek çok cazip. O Kafka ki, sonraları, ölüm döşeğindeyken kendinden geriye bir boşluktan fazlasının kalmasını istemeyecek; fakat -Louvre’daki boşluğu paylaştığı- arkadaşı Max Brod, talimatlarını yerine getirmeyerek Kafka’nın ait olduğu yere yönelik yepyeni bir tartışmanın kopmasına sebebiyet verecektir. Mona Lisa’nın boşluğuyla da kesişerek Tel Aviv’e, kedilerle dolu bir apartman dairesinde gizlenen bavula uzanan bir aidiyet öyküsü bu; ancak başından başlamak gerek.

Vatan

Sıradan bir gün sayılırdı, ama bir şeyler eksikti. 1911 yılında, 21 Ağustos Pazartesi günü Louvre Müzesi açıldığında Mona Lisa’nın yerinde olmadığı fark edildi. Portrenin ilkin müze fotoğrafçısı tarafından indirildiği varsayılsa da, galerilerde bulunmadığı anlaşıldığında kızılca kıyamet koptu: Leonardo’nun başyapıtı çalınmıştı. Tarihe geçen bu hırsızlık vakası dolayısıyla Mona Lisa iki yıl boyunca meçhule karışacak, gazetelerin türlü komplo teorileri üretmelerine ve polisin aralarında Pablo Picasso’nun da bulunduğu kimi sanatçıları sorgulamasına, Guillame Apollinaire’i ise beş günlüğüne tutuklayıp ardından salıvermesine yol açacaktı. 1909 yılında yayımlanan Fütürizm Manifestosu, müzelerin mezarlıklardan farksız olduğunu söyleyerek yok edilmesi gerektiğini savunuyordu; manifestoyu benimseyenler doğrudan zan altındaydı. (“Eski bir tabloda ne bulunabilir ki – rüyasını bütünüyle ifade etme arzusunun önündeki aşılmaz engelleri yıkmaya çabalayan sanatçının gösterdiği zahmetli uğraştan başka?” (Marinetti, 1909.)[2]) Tablonun nerede olduğu bilinmezken rivayetler katlanarak artıyordu. Boşluk, tablonun ‘yokluğuna’ bakmaya gelen binlerce ziyaretçiyi müzeye çekiyordu.[3]

Mona Lisa’nın Louvre’daki yokluğu, iki yılı aşkın bir zaman dilimine yayıldı. 1912 yılının aralık ayında, Louvre’daki boşluğa nihayet Raphael imzalı bir başka resim asıldı. Umutlar tam kesilmişti ki Vincenzo Peruggia isimli bir adam, portreyi Floransa’da bir antika simsarına satmaya çalışırken yakalandı.  İtalyan sanatçının eserinin ait olduğu yerde, vatanında bulunmasını istemiş olduğunu söyledi Peruggia. Suç işlediğini düşünmüyordu. Leonardo’nun başyapıtının her nasılsa Napolyon tarafından çalındığına inanıyor, ceza çekmektense ödüllendirilmesi gerektiğini söylüyordu. Çıktığı mahkeme, işlediği suçun kökeninde yurtsever duyguların yattığı ve kimsenin zarar görmediği hükmüne vardı. Peruggia üç yüz seksen günlük hapis cezasına çarptırıldı. Mona Lisa, 1913 yılında Louvre’a iade edilmeden önce kutlamalar eşliğinde sergilendi İtalya’da. Leonardo’nun eseri, Napolyon’un doğumundan yüz yıllar önce tabloyu Fransa Kralı 1. François’ya satılmıştı ama İtalyan milliyetçiliği, tarihi gerçekler neye işaret ederse etsin, Napolyon’a –tabiri caiz ise- geç kalmış bir gol atmış sayılıyordu. Yüz yıldan fazla zaman geçmiş olsa da, eserin yerinin neresi olduğu tartışmaları halen sürüyor: İtalya’da ‘Mona Lisa’yı Geri Verin!’ temalı imza kampanyaları düzenleniyor; ancak Fransız yetkililer talepleri dikkate almamakta ısrarlı.[4]

Mona Lisa’nın boşluğu, Franz Kafka ve Max Brod’u da müzeye çekmişti. Ya da şöyle demek daha doğru belki de: Kafka ve Brod, olaydan kısa süre sonra Paris’e gitmiş, bu seyahatte Louvre’da bulunup portrenin yokluğuna şahit olmuşlardı.[5] Günlüklerine baktığımızda Kafka’nın Louvre’daki kalabalıktan bahsettiğini görüyoruz, fakat anlatım muğlak; Paris’e ve haliyle Louvre’a gidilmiş olsa da salt Mona Lisa’nın yokluğu uğruna gidildiğini kanıtlamak güç. Kafka’nın Mona Lisa’nın ardında bıraktığı boşluğun önünde dururken imgesi o denli güçlü ki, bu anekdot da, Kafka hakkındaki pek çok anekdot gibi, yazara dair mitolojinin bir parçası şimdi. Orada mıydı Kafka? Oradaydı. Boşluğun önünde durdu mu? Durdu. Bilhassa boşluk için gidip gitmediğini kendi notlarına bakarak doğrulayamasak da önemi yok, zira Kafka, türlü boşluğa sığacak denli engin... Öylesine engin ki, yazarın üzerinden bir başka kültür muharebesine uzanmak olası. Kafka’nın ardındaki boşluk, hakkındaki mitolojiye cuk otururcasına derin ve düşündürücü. Ama bu hikâye için tarihte farklı bir sayfa açmak ve Kafka’nın vasiyetinden başlamak gerek.

Vasiyet

“Sevgili Max, son arzum: Geride bıraktığım her şey... Günlükler, elyazmaları, mektuplar (bana gelen ve benim yazdığım mektuplar) çizimler ve benzer şeyler, okunmadan yakılmalı.” Kafka dostu Max Brod’a bu ricada bulunduğunda, verem vücudunu çoktan ele geçirmiş, onu elli kilonun altına düşürmüştü. 1924 yılında, bir sanatoryumda öldü.  Ölümü ardından iki ay geçtikten sonra Max Brod, diğer Kafka eserleriyle birlikte yakmak üzere sahiplendiği Dava, Şato ve Amerika’nın yayımlanması için birtakım sözleşmeler imzalamıştı bile.[6] Kafka’nın vasiyetinden bahsettiği Dava’nın önsözüne, şu notu düşmüştü: “Eğer Franz bu arzusunun gerçekleşmesini isteseydi, beni değil bir başkasını görevlendirirdi.”

Kafka’nın gerçekte ne istediği ve isteklerini gerçekleştirme hususunda hangi dolambaçlı yolları takip ettiği, Louvre’a bilhassa boşluğa bakmak için gidip gitmediği meselesi kadar karanlık. Bilinen gerçeklerden biri şu: Kafka, sevgilisi Dora Diamant’tan da onda bulunan ve sayısı yirmiyi bulan defterleri, yazışmaları ile birlikte yakıp yok etmesini istemiş, ancak Diamant, bu isteği yerine getirmemişti. Söz konusu defterlerin, 1933 yılında Diamant’ın Berlin’deki dairesini arayan Gestapo’nun eline geçtiği biliniyor bugün.[7] Kafka’nın yazdıklarının yakılmasına dair arzusunun, ölümünden yıllar sonrasında, üç kız kardeşini ve pek çok dostunu gaz odalarında katledecek Nazilerce gerçekleştirilmiş olma ihtimali, sıkça -ve anlamsızca- nitelendiği üzere Kafkaesk[8] falan değil, son derece dokunaklı.  

Hüküm

“(...) Zaten gülme denen şeye hep yakın hissederiz kendimizi; sürdürdüğümüz yaşamın onca rezilliğine karşın, hafif bir gülüşü dudaklarımızdan hiç eksik etmeyiz.”[9]

Kafka’nın ölümünden on beş yıl sonra, Nazi işgalinden kaçan Max Brod, 1939’da Tel Aviv’e gelir. Yanında Kafka’nın elyazmalarıyla dolu olan bir bavul vardır: mektuplar, öykü taslakları, İbranice alıştırmaları, romanların orijinalleri, çizimler ve kimbilir daha neler neler... Brod’un 1968 yılındaki ölümü sonrasında bavul, sekreteri Esther Hoffe’nin olur. Brod Kafka’ya ait belgelerin İsrail’de veya yurtdışında, kamuya açık herhangi bir arşivde sergilenmesini istediğini belirtmiş, ancak net bir yol çizmemiştir. Tıpkı Brod’un Kafka’ya yaptığı gibi, Esther Hoffe de Brod’un arzusuna riayet etmez. Esther Hoffe’nin 2008 yılında, 101 yaşında hayata veda etmesinden sonra ise, bavul Hoffe’nin kızları Ruth ve Eva’ya kalır. “Kızlar,” seksenli yaşlarda olup Tel Aviv’de, kedilerle dolu bir dairede yaşamaktadır. Ellerindeki hazinenin değerinin farkındadır Ruth ve Eva. Başlarına gelecekleri kestiremeseler de, bu değerli belgeleri İsviçre bankalarının kasalarında gizlemeyi akıl ederler. Ne var ki Eva Hoffe, daha sonra, İsrail’i temsil eden avukatlar kasaları incelemek üzere bankaya gittiklerinde peşleri sıra koşup, “O benim! O benim!” diye çığlık atmasıyla tarihe geçecektir.[10]

Olaylar gelişir. Bavulun Hoffe’lerde olduğu süreçte, kimi mektuplar çeşitli açık artırmalar vasıtasıyla satışa çıkar. İsrail hükümetinin, Brod’un vasiyetnamesinin geçersiz olduğu savıyla Esther Hoffe’ye açtığı ilk dava, 1974 yılında Esther Hoffe’nin lehine sonuçlanır. Hoffe, birkaç ay sonra, Ben Gurion Havaalanı’nda elyazmalarını yurtdışına kaçırdığı iddiasıyla yakalanır, ancak çantasından elyazmalarının bazılarının fotokopilerinden başka bir şey çıkmaz. Dava’nın orijinal elyazmasının 1988 yılında Sotheby’s vesilesiyle, 2 milyon dolar gibi bir meblağ karşılığında Marbach Alman Edebiyatı Arşivi’ne satılması ise, İsrail’de müthiş bir öfke uyandırır.[11] İsrail, Marbach Alman Edebiyatı Arşivi’nin Dava elyazmasını iade etmesini istese de, talep reddedilir. Dava sürer. Marbach, Hoffe’lerle anlaşmış ya da anlaşmak üzeredir; ancak bavulda kalanların kime ve nereye ait olduğu tartışması henüz karara bağlanmamıştır. Elyazmaları kime aittir nihayetinde? Kafka’yı sahiplenen Hoffe’ler, onu sahiplenen İsrail’le savaşmakta, İsrail ise Hoffe’ler üzerinden Almanya’nın Kafka’yı sahiplenmesine ateş püskürmektedir. Hoffe’ler belgeleri Almanya’ya satarak İsrail’e ihanet etmiş midir? Ya Kafka’ya ihanetten bahsetsek... nereden başlamak gerekir? Kafka, Brod, Hoffe’ler, Dora Diamant ve Gestapo bir yana, İsrail’in savı Kafka’nın eserlerinin şahıslar üzerinde ve Yahudi kültürel mirasının bir parçası olduğu yönündedir.

Ekim 2012’de çıkan mahkeme kararıyla, elyazmalarının, dolayısıyla Kafka’nın mirasının resmi ‘sahibi’ İsrail oldu. Kafka’nın bu son ‘davası’ sonucunda İsviçre’deki kasalar boşaltıldı, ancak belgeler henüz halka açık değil. Kamuya açık dijital bir arşiv oluşturulması planlanıyor ve yayımlanacak metinlerden Hoffe’lere telif verilmesi karara bağlandı.

Kafka kime, nereye ait? Boşluk, tam karşımızda şimdi.

Yazarın anısı eşliğindeki biz fanilerin elinden, bu boşluğun dibine bakıp aidiyeti düşünmekten fazlası gelmiyor ne yazık ki.

Şimdi Mona Lisa, Louvre’daki yerinde hüzünle gülümsüyor olmalı.

(Görselde Mona Lisa'nın bıraktığı boşluk, Salon Carre, Louvre.)




[1] Max Brod, Kafka’da İnanç ve Umutsuzluk. Çeviri: Kâmuran Şipal; Cem Yayınevi, 2000.
[2] (Der.) Ali Artun, Sanat Manifestoları: Avangard Sanat ve Direniş. Çeviri: Kaya Özsezgin; İletişim Yayınları, 2010. 
[3] Simon Kuper, “Who Stole the Mona Lisa?” The Financial Times, 5 Ağustos 2011.
[4] Michael Day, “We want our masterpiece back – Italians petition France to return Mona Lisa to Florence.” The Independent, 8 Eylül 2012.
[5] Rick Gekoski, Lost, Stolen or Shredded: Stories of Missing Works of Art and Literature (Profile, 2013) adlı kitabında Mona Lisa’nın çalınması olayına eğilirken Kafka ve Brod’un Mona Lisa’nın boşluğu önündeki imgesiyle başlıyor söze ve yazarın bilhassa boşluğu görmek üzere müzeye gittiğini belirtiyor. Ancak Gekoski, daha önceden kaleme aldığı ve yazmakta olduğu kitapta başvurduğu verilerin doğrulanması ile ilgili sorunlara değindiği makalede (Guardian, 9 Eylül 2011) Brod ve Kafka’nın şehre İtalya seyahatlerinden dönüş yolunda uğradıklarına, dolayısıyla kendi çelişkisine işaret etmiş.
[6] Elif Batuman,Kafka’s Last Trial.” The New York Times, 22 Eylül 2010.
[7] Rainer Stach, Kafka: Kavrama Yılları. Çeviri: Sezer Duru; Sel Yayıncılık, 2013.
[8] Kafkaesk terimi ironiyi de kapsıyor. Nazilerden bahsederken ironiye yer yok.
[9] Franz Kafka, “Şarkıcı Josefine ya da Fare Ulusu,” Hikâyeler. Çeviri: Kâmuran Şipal; Cem Yayınevi, 2000.
[10] Elif Batuman,Kafka’s Last Trial.”
[11] Christoph Schult, Die Erbschaft.” Der Spiegel, 26 Eylül 2009.

5 Ağustos 2016 Cuma

N-n-n

Bir tuhaf yaz oluyor sevgili blog okuru... Gördüğüm kadarıyla, birtakım dehşetli olaylar gerçekleşirken muhakkak ki travmatize olan bizler, menemen soğanlı mı yoksa soğansız mı olur gibi mühim hususlarda tartışıyor, Stranger Things'i sevenler ve sevmeyenler olarak ikiye ayrılıyor ve Instagram Snapchat'leşince Snapchat ne yapacak onu falan konuşuyoruz. Bu haftanın notlarını, bir başyapıt olduğunu iddia etmeyeceğim ama yine de kendisiyle güzel vakit geçirdiğim Stranger Things'den ilhamla (bu arada menemen tabii ki soğansız olur) seksenler temalı, serbest çağrışımlı şeylere ayırıyor ve bunları art arda yığıyorum.

Yazı tipi ile başlayalım çünkü nerd'lük: ITC Benguiat; Star Trek'ten Stephen King'e ve günümüze. Yazı tipi demişken, Tektura ve seksenler gözüyle bir fütürizm ve vizyonsuzluk hikayesi. Bu bahsi kaparken: Rubik Kübizm.

Bir labirentin içinde sıkışıp kalmışız ve ya avcı ya yem olacağız... Kahrolsun oral fiksasyon, yaşasın Pac Man. Gelgelelim Pac Man dündü, bugün günlerden Pixels. Ben henüz izlemedim, ama Pac Man hayranlarından bazıları, filme saydırıyor. (Hep öyle değil mi zaten, hayranlık küfür ve kıyameti de içermiyor mu?) Ardından, pek sevdiğim bir graffiti sanatçısı gelsin: Invader ve uzaylı karakterleri.

Neyse, Stranger Things ile dönem dışında alakası yok ama en sevdiğim seksenler filmi olabilir: St. Elmo's Fire. Bunu izlediyseniz yolunuza Rumble Fish ya da Outsiders ve muhakkak Sixteen Candles ile devam edip kapanışı Dirty Dancing ve Flashdance ile yapın - derdi tasayı unutacak, reel anlamda nükleer savaş tehdidi altında yaşayan insanların birbiriyle slow dans ederek flörtleştiği bir çağa dair -varsa- anılarınız canlanacak, -yoksa- algınız açılacak. Tabii birkaç bölüm Fame izlemenin -Goonies'miş, ET'miş, Stranger Things'in gaddar bilim adamı Matthew Modine'in gençliğini tetkik edebileceğiniz Birdy'ymiş, hepsi olur- ve çağı eşelemenizin önünde bir engel yok, malum, seksenlerin vatka ve kabarık saçtan ibaret olduğunu sanan kuşaklar yetişiyor, ne demişler, eğitim şart. Stranger Things ile lafa başlayıp Dirty Dancing'e varmak biraz tuhaf oldu, öyleyse direksiyonu kıralım ve diziden hazzedenlere Dean R. Koontz klasiği Nöbet'i anımsatalım - türlü türlü nöbet var, bu o dönemi anımsayanlara tanıdık gelecek ve biraz dehşetli bir tanesi... Neyse, yazı tipi üzerinden Stephen King bağlantısıyla girdiğimiz yazıyı en sevdiğim Stephen King romanıyla kapatayım da bari Dean R. Koontz'u anıp onu anmamak olmasın: O.

Ben birkaç gün kaçıyorum sevgili blog okuru, ancak sizleri şu ara nedense ısrarla izlediğim bir video ile baş başa bırakıyorum: Haim ve Hazy Shade of Winter. Hangimiz, bir yaz günü kışı aramadık ya da kuş uçmaz kervan geçmez yerlerde, kız kardeşlerimizle birlikte, delice karaoke yapma arzusu duymadık ki?

Deli gibi sevmekler...