Karanlıkta yazmak

Geçen hafta duyduğumuz bir haber: Jonathan Safran Foer'in Aşırı Gürültülü ve İnanılmaz Yakın'ını beyazperdeye aktarmak için start verilmiş, hazırlıklar çoktan başlamış. Oscar garantili bir ekip tarafından hazırlanan film için anılan isimler Tom Hanks ve Sandra Bullock'u da içeriyor. Önyargılı olmamak gerek ama bu isimler karşısında heyecanlandım diyemem; yapım ekibi kitabın çoklu anlatısını koruyacaklarını da açıklamışlar ki bu, iyi bir haber. Yazarın diğer kitabı Her Şey Aydınlandı'nın film uyarlamasında hikayenin bir yarısı hiç kayda alınmamıştı, izleyenler hatırlayacaktır. Her neyse, söz konusu film 2012 yılında ortalığı kasıp kavurmaya niyetli gibi duruyor şimdilik. Yazarın kitabı ilk yayımlandığında Amerika'da protesto sesleri yükseldiğini, Amerikalıların henüz 11 Eylül ile yüzleşmeye hazır olmadıklarını ve romanın fazla 'erken' yazıldığının söylendiğini de hatırlıyorum. Yeterince zaman geçtiğine kanaat getirildi demek ki...

Kaçış biçimleri

Geçtiğimiz yaz bütün malvarlığından kurtulup cüzdanındaki tüm parayı yakarak doğada göçebe yaşamaya başlayan ve hayatını talihsiz biçimde yitiren Chris McCandless'ın gerçek öyküsünü anlatan Jon Krakauer kitabı Yabana Doğru'yu yayımlamıştık; kitabı okumamış olanlar Into The Wild isimli beyazperde uyarlamasını belki hatırlarlar.

McCandless'ın kimi yönleri halen karanlıkta olan yaşam öyküsü bazı açılardan ele alındığında belli bir düzene sıkışmış halde yaşayan metropol insanı için ilham verici nitelikte, ancak vahşi doğada pusula, harita, hatta hayatta kalmaya dair yeterli bilgi sahibi olmadan inzivaya çekilmek McCandless'ın üzücü öyküsünün de işaret ettiği gibi oldukça tehlikeli sayılır. Krakauer'in kitapta tutturduğu ton McCandless'ı över ya da yerer nitelikte değil; bu açıdan hikayeyi romatikleştiren film uyarlamasının bir nebze daha 'taraflı' olduğunu söylemek mümkün.

Geçen hafta New Yorker'da yer alan üzücü bir haber üzerinden kitabı ve McCandless'ı yeniden düşündüm; haberde 29 yaşında İsviçreli bir kadının McCandless'ın içinde yaşadığı terk edilmiş otobüse ulaşmak için Teklanika Nehri'ni aştığı sırada sulara kapılıp boğulduğu, birkaç ay önce yine aynı amaçla yola düşen dört liseli gencin ise kaybolduğu ve uzun aramalar sonucu kurtarıldığı yer alıyor. Krakauer kitapta McCandless'ın yaz aylarında eriyen buzullar yüzünden iyice kabaran Teklanika Nehri'ni aşmaya çabaladığından ancak bunu başaramayınca kamp yaptığı noktada çeşitli nedenlerden dolayı güçsüz düşerek öldüğünden, sonbaharı bekleyebilse sakinleşecek olan nehri kolayca aşabileceğinden bahsediyor. İsviçreli kadının ölümü henüz gizemini koruyor; ilginç olan McCandless gibi bir figürün yarattığı çekim gücünün kendisi aslında, ne de olsa topluma ve kurulu düzene meydan okumuş olsa da bunun bedelini hayatıyla ödemiş biri McCandless. Yaşadığı otobüsün ziyaretçi akınına uğraması ilginç, bu noktayı görmek istemenin Pere Lachaise'de Jim Morrison'ın mezarını ziyaret etmekten farklı bir yanı olsa gerek. Belki de, sadece, başka türlü hayatların mümkün olduğunu anımsatıyor diye çekici geliyordur McCandless'ın otobüsü insanlara, ya da belki de doğanın kalbinde, "yaban" denilen bir yerlerde bile yaşamın fabrika çıkışlı bir otobüste sürdürülmesindeki tuhaf ironi. İroni her yeri kuşatmış durumda aslında, belki de çağın vazgeçilmez unsuru bu ama bizler henüz uyanmış değiliz. Kim bilir?

 

Hayal ürünü

"BİR ANEKDOT: Yazar bunun… bu… biyografinin yarısına geldiğinde kovboy tarzı dekore edilmiş bir restoranda şöyle sağlam bir tabak pirzola ile yanında patates kızartması yerken yanına bir tanıdığı yaklaştı. Yazarın karşısına oturup neler yapıyorsun, nasıl gidiyor, şu anda ne üstünde çalışıyorsun falan diye sordu tanıdık. Yazar da; ah, ne olsun işte, bir kitap üstünde çalışıyorum gibilerden kem küm etti. Üzerinde mor kadifeden spor bir ceket olan bu tanıdık (ceketin rengi ışıklar yüzünden öyle görünüyor da olabilirdi) ‘Ah, ne güzel,’ dedi, ‘Nasıl bir kitap?’ (Şimdilik bu tanıdığa, e, “Oswald” diyelim.) Oswald, ‘Konusu ne?’ diye sordu. Şey, dedi yazar, e, şey, dedi tüm güzel konuşma yeteneğini kullanarak; anlatması biraz zor, galiba biyografi tarzı bir şey diyebilirim. Oswald yazarın sözünü keserek yüksek sesle, ‘Yo, olamaz!’ dedi. (Belki bilmek istersiniz; Oswald yetmişlerin o kabarık saç modeline sadık kalmıştı.) ‘Sakın bana bu tuzağa düştüğünü söyleme!’ (Saçları Dungeons & Dragons stili omuzlarına dökülüyordu) ‘Biyografi mi! Hadi ama, sen de bu eski oyuna gelme dostum!’

Yaşayan birinin zihninde ölüm

Yazı devirmek üzere olduğumuz şu günlerde, sonbahar ve kış kitaplarının hazırlıkları tüm hızıyla sürmekte. Burada daha önce Dave Eggers'ın yeni kitabı Ne Nedir'in müjdesini vermiştik. Woody Allen serisinin son halkası olan Eğrisi Doğrusu, Nevzat Erkmen çevirisiyle Jack Kerouac'tan Yolda'nın devamı niteliğindeki Big Sur, Sabri Gürses çevirisiyle David Foster Wallace'ın İğrenç Adamlarla Kısa Görüşmeler, Avi Pardo'nun müthiş sesiyle Türkçeleştirilen Etgar Keret şahanesi Tanrı Olmak İsteyen Otobüs Şoförü ve daha niceleri için raflarınızda şimdiden yer açın. Sonbahar sürprizlerinden biri Dost Körpe çevirisiyle tanışacağınız Shirley Jackson olacak; gotik edebiyatın bu klasikleşmiş ve benzersiz devinin romanları ilk kez Türkçe olarak yayımlanacağından heyecanımız büyük. Dave Eggers'ın, Joshua Ferris'in yanı sıra adını yeni yeni duyurmaya başlayan pek çok parlak yazarın da programımızda olduğunu, hatta bunlardan birinin ilk ve şu an tek romanının -iddia ediyoruz- daha önce okuduğunuz hiçbir şeye hiçbir şekilde benzemediğini söyleyelim. Pek açıklayıcı olmadı, biliyorum ama şimdilik bu kadarını çıtlatabiliyorum, zaman ilerledikçe yeni gelişme ve heyecan verici haberleri burada sizinle paylaşacağım.

Haftalardır burada ilerleyen teknoloji ışığında kitabın geleceği temalı ve yazı işleri etiketli yazılar yazıyorum, bu yazıyı da sonlandırırken bu kez zamanda geri gitmeye ve William Burroughs'un Daniel Older söyleşisinden bir fragmanla kapatmaya karar verdim. Son söz bu olsun diye değil, aksine 1969 yılında verilmiş bu demeç üzerinden roman öldü ölecek, kitapların sonu geldi vs. tartışmalarına ışık tutmak amacıyla.

Soru: Romanlarınız, özellikle The Ticket That Exploded'dan bu yana, roman karakterinden uzaklaşıyorlar. Çıplak Şölen'de de roman formunun dağıldığını gözlemliyoruz. Bu dağılma neyi işaret ediyor veya neye hizmet ediyor?

W. Burroughs: Bunu cevaplamak güç. Roman formunun eskimiş olabileceğini düşünüyorum. Gelecekte bizleri insanların sadece resimli kitap, dergi ya da (uzun romanlardansa) kısa fragmanlar okuduğu günler bekliyor olabilir. Televizyon ve dergilerle rekabet etmek için yazarların sıcağı sıcağına bir anı resmeden parlak haber görsellerinin yarattığı etkiyi sağlayabilecek yazın teknikleri geliştirmeleri gerektiği kanısındayım.

Yukarıdaki görsel Damien Hirst'ün The Physical Impossibility of Death in The Mind of Someone Living (Yaşayan Birinin Zihninde Ölümün Fiziki Olanaksızlığı) isimli çalışmasından; köpekbalığı, takdir edersiniz ki, ölü ve yavaş yavaş çürüyüşüne New York Metropolitan Sanat Müzesi'nde şahit olmak mümkün.

Ne diyorduk, Burroughs'a hak veriyor musunuz?

Nane otları

Jonathan Safran Foer'in Her Şey Aydınlandı'sında, sonu hüsrana mahkum bir aşk hikayesinin başrol oyuncularından ve kitabın onlarca karakterinden biri olan Çingene Kız, aşık olduğu hercai adama ilişkilerinde kilit sayılabilecek bir anda okkalı bir soru yöneltir: "Nasıl dizersin kitaplarını?"

Burada da zaman zaman değiniyoruz, kitapların dijital formata aktarıldığı, belki de bildiğimiz formatlarıyla son demlerini yaşadıkları bir çağdayız artık; peki insanın kitapla, kütüphaneyle, kitap rafıyla kurduğu fetiş ilişkisine ne olacak, bundan bahseden yok henüz. Blog yazarınız olarak bilinçli hayatımın çoğunu toplu taşıma araçlarında insanların okudukları şeyleri görmeye çalışarak geçirdiğimi, biriyle yeni tanıştığım zaman en sağlam verilerimi kütüphanesine bakarak edindiğimi belirteyim, bu takıntıların dijital ortam sayesinde nasıl dönüşeceğini merakla beklemekteyim. Alberto Manguel, Geceleyin Kütüphane'de kitap dizme meselesine -sorunsal da denebilir- eğiliyor ve romancı Georges Perec'in sıraladığı metotları aktarıyor: alfabetik sıraya göre, kıta ya da ülkeye göre, rengine göre, satın alma tarihine göre, yayımlanma tarihine göre, biçimine göre, tarzına göre, edebi dönemine göre, diline göre, okuma önceliklerimize göre, ciltlerine göre, dizisine göre. Ancak Manguel'e göre Perec, kişinin kütüphanesini düzene sokmasının pek çok yolu olduğunu belirtse de, "hiçbiri kendi içinde tatminkar olmaz," diye eklemiş.(Geceleyin Kütüphane, Alberto Manguel. YKY, çeviren: Dilek Şendil.) Çingene kızı anmadan edemiyorum, aşk da böyle bir şey biraz, sonuçta kendi içinde tatminkar olmamaya mahkum olasılıkların toplamı... Metot arayışları bitmiyor ama bir türlü. Her neyse, serbest çağrışımlara fazla bulaşmadan, haftanın son gününde yaza yakışan birkaç dizeyle hoşça kalın diyelim ve kapanış Lale Müldür'den gelsin: "Şimdi kuzeyden gelen boş bir tekne, gözü alan sarartı, üzünç sevgilim ya da nane otları."

Çağın dokusu

Bu blogda kitaplardan, yazarlardan, yazının kendinden ama en çok da içinde yaşadığımız zamanların hal ve durumundan bahsediyoruz, biliyorsunuz. İğrenç Adamlarla Kısa Görüşmeler adlı kitabını sonbaharda yayımlayacağımız, 2008 yılında hayatına son vermiş olan dev yazar David Foster Wallace, salon.com'dan Laura Miller'a yazıdan ve içinde yaşadığımız dünyanın dokusundan bahsetmiş, söyleşi 1996 tarihli ama Wallace'ın söyledikleri popüler olanın hakimiyetini sürdürmeye ve "öz"de değerli olanın marjinalliğe mahkum olduğunu ve bu ikisinin zıt kutuplarda yer aldığını savunup işin içinden çıkmanın pek kolay olduğu bir çağda yazan, düşünen ve anlamlı bir varoluş adına çabalayanlara bir başka bakış açısı ve bir parça umut sunuyor.

Hep gerçekçi olduğumu düşündüm ben… İçinde yaşadığım dünya günde 250 tane reklamla karşılıyor beni ve eğlence seçenekleri sınırsız - ki bunların çoğu bana bir şeyler satmaya çabalayan şirketlerce maddi olarak destekleniyor. Dünyanın sinir uçlarıma gönderdiği mesajlar; bileklerine deri bileklikler takmış birilerinin neyin tüketime müsait, neyin değersiz, neyin gelip geçici olduğuna dair verdikleri kararlara tamamen bağlı. Ben kendi yazdıklarımda pop denebilecek öğeler kullanıyorum elbette, ama bu yüz yıl önce parklar, bahçeler, su temin etmek için yürüyüşe çıkmalardan bahseden yazarların yaptığından pek de farklı değil aslında. İçinde yaşadığım dünyanın dokusu tam da bu.
… (Yazarların dünyanın durumundan sıkça yakınmasının sebebi) kısmen çok fazla eğlence seçeneği olan bir çağda yaşıyor oluşumuz, gerçek anlamda eğlence söz konusu, ve sorun, burada kurgu edebiyatın kendine nasıl olup da yer açabileceği... Kurgu edebiyatın diğer sanat eserleri ve eğlence seçeneklerinden farklı olarak nasıl bir sihre sahip olduğuyla yüzleşmek gerek. Popüler kültürün içindeki boku taklit etmektense, algıları popüler kültür tarafından yontulmuş okurla edebiyat üzerinden nasıl bağ kurulabileceğini bulmak gerekir. Bu elbette ki inanılmaz derecede zorlu, kafa karıştırıcı ve korkutucu bir şey ama yine de hoş. Çok cazip ve başarılı ticari eğlence biçimleri ile kuşatılmış durumdayız, bizden başka hiçbir kuşak böylesi bir şey tecrübe etmemişti. Günümüzde yazar olmak demek bu demek aslında. Yaşamak için ve yazmak için güzel bir çağ bu.

Kolay olduğunu iddia edebileceğimden ise emin değilim.

Algı hatası

Sıcaktan kavrulmayı sürdürmekte olduğumuz yeni bir haftaya başlarken güzel bir haber; eylül ayı için son hazırlıkları yapılan ve Dave Eggers'ın bu coğrafyada yayımlanacak ikinci kitabı olan Ne Nedir, Times kaynaklı habere göre İngiltere listelerinde bir numara. Liste kitabı beni bozar demeyin; Ne Nedir öylesine özgün ve sarsıcı bir kitap ki tüm ezberlerinizi bozması mümkün, eylül ayını bekleyin.

Yaz bütün acımasızlığıyla ilerlerken, sıcakların da etkisiyle zaman zaman insan algıladığı dünya kırılıp parçalanıyormuşçasına yabancılaşıyor ortamına. Uykusuzluğu da eklersek hepimiz deliliğin sınırlarında ve algı hatalarının kucağında geziniyor gibiyiz bu aralar. Ya da genelleme yapmayayım, en azından blog yazarınız bu aralar çevresindekileri tuhaf bir rüyadan hatırda kalanlar gibi görmeye başladı. Her neyse, endişeye mahal yok, bozuluruz ve düzeliriz, adına yaşam dediğimiz uğraş bu nihayetinde. Yabancılaşma demişken bir algı sıçraması yapalım ve Rusya'da vuku bulan bazı tuhaf olayları nakledelim öyleyse. Moskova'da, Dostoyevski'nin kültür mirasına sahip çıkmak adına bir metro istasyonunun duvarları yazarın romanlarından çeşitli sahnelerin duvar resimleri ile döşenmiş; istasyona da Dostoevskaya adı verilmiş... Buraya kadar her şey gayet güzel ilerliyor. Ancak bugünlerde Rusya bu resimlerin insanları depresyona soktuğunu ve intihar arzusu tetiklediğini tartışıyor ve resimlerin yeniden ele alınması gündemde, özellikle şakağına silah dayamış bir figür (Ecinniler) ile baltalı bir adamın işlediği cinayetin resmedildiği sahne (Suç ve Ceza) tartışma konusu olmuş. Kaygıların merkezinde yatan şey bu resimlerin metroyu kullananları şiddete veya intihara sürükleme olasılığı... Yorum yapma gereği duymuyorum ama şunu söyleyeyim, seneler sonrasını hayal etmeye falan gerek yok, hayat bazen tam da içinde yaşadığınız zaman kötü bir distopya şeklinde koyuyor kendini ortaya. Geçen ay bir ahtapotun seçimleri üzerinden maç skoru tahminleri yapan bizler mesela, geçen hafta Ağustos 12'de kopması beklenen kıyameti konuştuk. Birileri ısrarla sterilleştirmeye çalışırken dünyayı, yıllar geçse de, bir şeyler değişse de olan bitenin özeti hep aynı; kan, ter ve göz yaşı.

Bir kitap rafına uzanıp Yeraltından Notlar'ı çekip almanın, sayfaların arasında gezerken sıcak eşliğinde zihninizde giderek acayip bir hal alan karmaşaya omuz silkmenin tam da zamanı şimdi.

İyi haftalar dileklerimizle...

Dünya -uğursuz bir biçimde- gerçektir. *

Pavese, Yaşama Uğraşı'nda edebiyatın hayatın saldırılarına karşı bir savunma olduğunu söylüyor ve ekliyor: "Rüya görerek, rüyada geçmiş olayların olmadığını, her şeyin eylem olduğunu fark ettim; hiçbir şey özet değil - çağrışım sanatının modeli."

Çağdaş insanın rüyalarını aktarabildiği pek çok medyum mevcut elbette, ama sinema bunların arasında ilk akla geleni. Rüya, çağrışım ve sinema demişken Christopher Nolan'ın yaz hediyesi Inception'a geçeceğimi sandıysanız, yanıldınız. Bu yıl iki farklı edebiyat uyarlaması beyazperdede karşımıza çıkacak, biri Haruki Murakami'nin Norwegian Wood'u (Türkçede Doğan İmkansızın Şarkısı adıyla yayımladı) diğeri ise Ishiguro'nun Never Let Me Go'su.(YKY-Beni Asla Bırakma.) Ishiguro uyarlamasının bu yıl Londra Film Festivali'nin açılışında gösterileceği söyleniyor. Murakami'nin Norwegian Wood'u ise Venedik Film Festivali'nin ağır topları arasında. Sevdiğim kitapların sinema uyarlamaları karşısında korku duyduğumu itiraf etmekle beraber, uyarlamaların metne ait bir okuma olarak değerlendirildiğinde cazip bir yanları olduğunu yadsıyamam, dolayısıyla bekleyişe geçtim bile.

Okuma demişken, yaz dur durak bilmeden çullanırken üzerimize, insan ister istemez kütüphanesine sığınıyor. Rafların arasından sayfaları sararmış, 1990 basımı bir kitap, Jorge Luis Borges'ten Sonsuzluğun Tarihi. Yayınevi Düzlem, çeviren Ayşe Atalay, yayım yılı 1990. Bu haftanın vedası buradan: "Mallarme'a göre dünya kitap için vardır. Bloy'a göre ise biz, büyülü bir kitabın harfleri, sözcükleri, ya da satırlarıyız. Ve bu hiçbir zaman bitmeyecek kitap, dünyada olan tek şeydir. Daha iyi bir anlatımla, dünyanın kendisidir."

Serin kalın...