Katman

Her şey başka bir şehirde, şimdikinden önceki ama diğerinden sonraki başka bir hayatta başladı. Bu yüzden bu hikâyeyi dilediğimce, hâlâ oradaymışım, o diğer kişiymişim gibi yazamam. Hâlâ her gün o sokaklarda geziniyormuşum, her gün o yüzleri görüyormuşum gibi anlatamam. Tam olarak hangi zaman kipini kullanacağımı bile bilmiyorum. 

Gençtim, bacaklarım o zamanlar güçlü ve inceydi.

(Hemingway’in Paris Bir Şenliktir’inin sonu gibi bir başlangıç yapmak isterdim.)

(Bir yılı devirirken sürprizlerle dolu müthiş bir kitap hazırlıyoruz: Kalabalıkta Yüzler. Yazar Valeria Luiselli, çağdaş edebiyatın en parlak güncel isimleri arasında yer almakta ve bu roman, zamanı eğip bükmekle kalmayıp kendi katmanlarını açmakta... neden bahsettiğimi okuduğunuzda göreceksiniz. Görselde bir metro vagonu, onun da mevzuyla alakasını okuduğunuzda anlayacaksınız. Seda Ersavcı'nın güzel Türkçesiyle Kalabalıkta Yüzler, yeni senenin ilk günlerinde raflarda olacak, yeni yılın ilk güzel haberi (hiç değilse bizim vereceğimiz) bu olsun.)

Sonra

İşte size çarpık karakterime dair yıllar sonra keşfettiğim bir gerçek: İş bir sorumluluğu yüklenmeye geldiğinde, talebin zaman olarak yakınlığı ile benim o sorumluluğu yüklenme konusunda gönüllülüğüm arasında ters bir ilişki var. Örneğin, karım bugün benden bir bardak çay istese onu kibarca reddedebilir, ama yarın markete gitmeyi kabul edebilirim. Bir ay sonrası için uzak bir akrabanın yeni dairesine taşınmasına yardım etme sözü vermek benim için sorun değil ve altı ay sonrasını konuşuyorsak bir kutup ayısıyla çıplak olarak güreşmeye bile razı olurum. Bu kişilik özelliğinin tek sorunu, zamanın ileriye doğru akması sonucunda, soğuktan titrediğin donmuş bir Arktik tundrada beyaz bir ayıyla karşı karşıya kaldığında altı ay önce hayır deseydim daha iyi olmaz mıydı diye sorarken bulabilmen kendini.

...

(Etgar Keret, Yedi Güzel Yıl. Çeviren: Avi Pardo. Yedi Güzel Yıl, ABD'de henüz bu sene yayımlandı ve yıl sonu listelerinin gözde kitapları arasında: World Literature Today'in Yılın İlgiye Şayan Çevirileri, Goodreads'de Yılın En İyi Mizah Kitapları, Amazon'un Yılın En İyileri (Haziran), NPR Yılın Kitapları, vs. vs. Kitap, 2013 yılında, ilk kez Türkçe olarak okuruyla buluşmuştu, hatırlatmış olalım. Görselde, Etgar Keret, 2014'te Elif Bereketli ile gerçekleştirdiği söyleşi sırasında, Tünel'de, bir bardak çay içerken. Fotoğraf, Dilara Sezgin'in objektifinden, zamanında paylaşmışız, tekrar anımsatalım.)

Gri

Çağrılı olmadığım zamanlarda, ara sokaklardan bulvara çıkana kadar yürüye yürüye şehre giderim. Akasyaların altına beyaz çiçekler ya da sarı yapraklar yağar ve onlar düşmediğinde yalnızca rüzgâr düşer. Fabrikada çalıştığım dönemde taş çatlasa yılda iki defa inerdim öğleyin şehre. Bu saatte çalışmayan bunca insan olduğunu hiç bilmezdim. Benden farkları, gezerken de ücret almaları; iş başındayken patlak borular, hastalıklar, cenazelerle ilgili bir şeyler uydurur, gezmeye çıkmadan önce amirlerine ve iş arkadaşlarına kendilerini acındırırlar. Yalnızca bir keresinde dedemin öldüğü yalanını uydurdum ben, çünkü saat tam dokuzda, mağazalar açıldığında bir çift gri, ince topuklu ayakkabı satın almayı kafaya koymuştum. Bir önceki akşam vitrinde görmüştüm ayakkabıları. Yalanı söyledim, şehre indim, onları satın aldım ve yalan gerçeğe dönüştü. Dedem, dört gün sonra, yemek yediği sırada sandalyeden düştü, ölmüştü. Sabah erkenden telgraf gelince üç günlük gri ayakkabılarımı kabarıncaya değin musluğun altına tuttum. Sonra onları giyip büroya gittim ve iki gün işe gelemeyeceğimi, mutfağıma su bastığını söyledim. Ne zaman kötü bir yalan uydursam gerçek olur. Cenazeye gittim. Küçük istasyonları geçtikçe ayakkabılar ayağımda kurudu, ancak on birincisinde trenden indim. Dünya tersine dönmüştü, yalanımdaki cenazeyi bu kasabaya taşımış ve mutfaktaki su baskınından önce mezarlığa gelmiştim. 

Tabutun üzerine düşen toprak parçalarının sesi, gri ayakkabıların kaldırımda çıkardığı sesin aynısıydı.

(Herta Müller, Keşke Bugün Kendimle Karşılaşmasaydım. Çeviren: Mustafa Tüzel. Keşke Bugün Kendimle Karşılaşmasaydım, Radikal'in seçtiği Yılın Kitapları arasında ve oylama halen devam ediyor. Görsel, blog yazarınızın arşivinden, grinin şehri Milano'nun gri sokakları, Brera civarı.)

N-n-n

Notlarımı yazmadığım sırada not almayı sürdürdüğümden notlar dağ olmuş, dağ olmakla kalmayıp neredeyse metropol çöplüğüne dönmüş. Bir ucundan tutmak gerek diyerek lafa başlıyorum:

Yıl sonu demek liste demek sevgili blog okuru... İnsan üç-beş değil de yüzlerce liste okuduktan sonra varoluşun anlamsızlığıyla yüz yüze gelmiyor değil -ki şahsen en mutlu olduğum an, varoluşun anlamsızlığıyla yüzleşip rahatladığım an, anlam da neymiş- neyse, o liste, bu liste derken beklediğim an geldi ve Pantone -ki kataloğu, nice varoluş krizini atlatmak için birebirdir, kaosu dindirir- 2016'nın rengini açıkladı. (Evet, ne varsa yeni olanda var, geleceğe bakalım!) Gelgelelim yılın rengi iki ayrı renk olduğundan yılın rengi değil, yılın renkleriydi ve sanıyorum ki kız bebek-erkek bebek temalı dekorasyon düşkünlerine hitap etmeleri kaygısıyla seçilmişti. Her neyse, 2016'nın renkleri pek sası; kendisi daha heyecanlı olur umarım, karşınızda: Pembe Kuvars ve Huzur.

Bu maddede lafı dolandırmaya gerek yok: Okuduğum en iyi Nobel konuşması - Svetlana Aleksiyeviç. Sözlü tarihle haşır neşir olan bir yazarın Nobel Edebiyat Ödülü'nü alması ilgimi çekti ve ödülün ardından Çernobil'den Sesler'i okumaya başladım - çok, ama çok uzun zamandır bu denli sarsıcı bir metin okumadığımı belirtmek zorundayım. (Zamanında yayımlanmış ancak tükenmiş, İngilizce edisyonu okudum, rastlayacak olursanız bir göz atmanızı öneririm.)

Toplu taşımada başkalarının ne okuduğunu merak edenlere, kitap adını görmek için boyun fıtığına meydan okuyanlara gelsin: İstanbul Okurken. Üzerine, Fransa'da hayat geçirilen bir proje: hikaye otomatları ve otobüs beklerken sıkılmaya son. Fransa demişken: sokaklarda yaşayan Jean-Marie Roughol, yaşamını anlatan bir kitap yazıp bestseller listesine girmiş ancak yayınevinden aldığı ücreti akıllı telefona yatırmış olduğundan halen türlü sıkıntı içindeymiş. Roughol'un omzunda bir sıçanla poz verdiği ve London Grammar'dan Fazıl Say'a, Peter Gabriel'e paylaşımlarda bulunduğu facebook sayfası burada. (Akıllı telefon bunun için.) Serbest çağrışımla bir başka kitap önerisi gelsin şimdi: Paris ve Londra'da Beş Parasız. 

"Kitap nesnesi gerçekler ve hikayelerle doludur. Duyularıma dayalı kitap sevgimi malzeme olarak alıyor ve yeni bir biçem, umuyorum ki yeni bir hikaye yaratmak üzere metal kullanıyorum." Andrew Hayes'in kitap heykelleri, kitap nesnesi ifadesini duyar duymaz tüyleri ürperenleri darlayacak cinsten... Darlananlara bir başka öneri öyleyse: kitap aşkınızı eski kitap kokulu mumlarla doyurun. İkisi de asabınızı mı bozdu? Öyleyse sizi eski usul kitap okumaya davet ediyorum. (Kokladığınız kimyasallara anlam yüklemeden, kitabı kretuarla parçalayıp yeni biçemler peşinde koşmadan...) Brezilya'da kitaplar metro bileti olmuş mesela, yeter ki insanlar okusun. (Bana sorarsanız istemeyen okumasın, kitap okunsun diye rüşvete, bonusa, ihaleye gerek yok, kaldı ki toplu taşıma zaten bedava olmalı, vs. Ama bana soran yok tabii, iyi ki de yok, sorulara tahammülüm yok.) Kendime engel olamıyor ve şu eski kamu spotunu da paylaşarak bu bahsi kapıyorum. (O kadar teşvik edici bir çalışma ki, kitapların kapakları buzlanmış, aman reklam olmasın.)

Haftaya başlayıp notları kapatırken: Radikal'den Yılın Kitapları listesinde Herta Müller ve Keşke Bugün Kendimle Karşılaşmasaydım. Oylama devam ediyor.

Bu gece, yılın en uzun gecesi - şeb-i yelda. Her gecenin bir sabahı illa ki var.

İyi haftalar dilerim, eğer mümkün ise.

Raf

(Raflardan manzarada yine Milano kitapçıları - Dünya kitaplarla büyük.)

Tükendi!

...

Yıllar önce, bir şeyler satın almaktan vazgeçtiğimde dünya için iyi bir şeyler yapmak adına par biriktirmeye başlamıştım. Gözüme kestirdiğim her şeyi almak yerine perakende fiyatını listeme ekleyip yıl sonunda toplam meblağı inandığım bir davaya bağışlıyordum. Haiti. Açlık. Çiftlik hayvanı almak isteyen aileler. Ama görebildiğim kadarıyla hiçbir işe yaramamıştı. Haiti hâlâ karmaşık bir kabustu, açlık giderek artıyordu. Her kötülüğü iyileştirmeyi beklemiyordum ama aldığım tek gerçek sonuç, spam postalarında belirgin bir artış oldu. Ekonomi aracılığıyla daha iyi yaşamak mümkündü ancak birkaç bağışla dünyayı daha iyi bir yer haline getirme çabası bunun beyhudeliğini daha iyi anlamamı sağlamak haricinde işe yaramadı ve beni korkuttu.

Alışverişe geri döndüm. Bir şeyler satın almak kendimi daha iyi hissetmemi sağlıyor, beni teskin ediyor, güven veriyordu. Yakın zamanda yeterince avanaklık ettiğimden teskin edilmeye ihtiyacım vardı. Ama alışveriş merkezi koridorlarında dolaşırken ihtiyacım olan, istediğim ve/veya zaten sahip olmadığım bir şeyler bulmakta zorlandım. Çıtayı biraz düşürmek için Hallmark mağazasına girdim ve kendimi duygusal kartpostallara, kalp şeklinde vazolara, ilham veren posterlere teslim ettim (“İşte aradığınız işaret: Sevgi, Tanrı”). Sonra şu lüks yenilikler mağazası Brookstone’a girdim ve masaj koltuğuna oturdum. Yastık teknolojisinin son örneklerini test ettim. Gerçi masaj koltuğum zaten vardı, daha doğrusu eskiden vardı ama ondan kurtulmuştum. Yastığa gelince, eski teknolojiyi yenisine tercih ediyordum. 

Brookstone’dan çıkıp Pottery Barn’a daldım. Çocukken evimizin içindeki her şey tanıdık, ucuz ve eskiydi; o zamanlar Pottery Barn’a girmek cennete girmek gibiydi. İnsanların kiliseden keyif almasını gerçekten istiyorlarsa, diye düşündüğümü hatırlıyorum o dönemde, kiliselerin Pottery Barn gibi görünüp kokmasını sağlamaları lazım. Hayalim, bir gün kendimi bu mağazada satılan şeylerle çevrelemekti – hasır sepetler ve kokulu mumlar, gümüş varaklı resim çerçeveleri. Ama bu uzun zaman önceydi. Pottery Barn’da satılan her şeyi satın alma ve dairemi Pottery Barn outlet’i gibi döşeme dönemini atlatmış, aldığım her şeyi büyük bir üst modele geçiş döneminde atmıştım. Artık Pottery Barn’daki her şey sahte, seri üretim bandından çıkmaymış gibi görünüyordu. Artık buradan alışveriş etmek amaçlarımı ve benliğimi geriletmek anlamına geliyordu. Pottery Barn’dan bir şey

satın almak istemiyordum ama Pottery Barn’daki her şeyi almak isteme duygusunun geri gelmesini çok isterdim.

...

(Joshua Ferris, Makul Bir Saatte Yeniden Uyansam. Çeviren: Begüm Kovulmaz. Alışveriş yapmak ya da yapmamak ayrı mesele de, tüketim uygarlığında ömür tüketirken yaptığımız seçimler irdelenmeye değer gerçekten... Geçen hafta, bir yıl boyunca gıda ve ilaç dışında hiçbir şey almayan Selma Hekim hakkındaki haberler paylaşımdaydı, rastladınız mı bilmiyorum ama benim takip ettiğim medyada bu hususta epey tartışma döndü. Konuyla ilgilenenler için meseleyi kişisel tercihlerden çevreci bir perspektife taşıyan blogdan uyarlanmış bir kitap önerisi de blog yazarınızdan gelsin: No Impact Man - tartışmaya elbette ki açık ama düşünmeye değer.)

Yeni!

Henüz basılmış bir kitabın verdiği haz gerçekten çok özeldir; bu sadece satın alınmış bir kitap değil, bir yeniliktir; henüz üretimden çıkmış olması ve kitapların da büründüğü o süslü eşek havasını henüz koruduğu için böyledir; nitekim kitaplıkların hızlı hazanında, onun da kapağı sararmaya başlayacak, kenarı puslu bir tülle örtülecek, sırtı köşelerinden yıpranacaktır.

(Calvino, Italo. Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu. Çeviren:Eren Yücesan Cendey. Hazanlar olmasın... Görsel, Milano kitapçılarından.)

Zor

S: Yengeç Dönencesi'ni tamamlamadan önce üzerinden birkaç defa geçtiğinizi biliyorum; nihayetinde yazın hayatınızın başındaydınız o zaman, muhtemelen diğer eserlerinize kıyasla yazımı daha zorlu olmuştur. Artık daha rahat yazabiliyor musunuz?

C: Bu gibi sorular anlamsız bana kalırsa. Bir kitabı yazmanın ne kadar vakit aldığının ne önemi var? Simenon'a soracak olursanız size gayet net bir yanıt verecektir. Sanırım dört ila yedi hafta alıyor onun bir kitap yazması; bunu kendinden emin bir biçimde söyleyebilir. Onun kitapları çoğu zaman belli bir uzunluktadır. "Şimdi oturup bir kitap yazacağım," deyip de kendini tamamen buna adayabilen istisnalardan biridir gerçi. Bir set çeker kendine, düşünecek ya da yapacak başka hiçbir şeyi yoktur. Gelgelelim benim yaşantım asla öyle olmadı. Yazdığım sırada ayrıca yapmam gereken envai çeşit şey vardır benim.

(Yazmaya bir süre ara verdikten sonra, nasıl yazdığı hakkında asap bozucu bir soruya yanıt vermek zorunda kalan Henry Miller ile açılış yapmak istedim. Söyleşi, Paris Review'da yayımlanmış. Bir yılı daha sindirmek üzereyiz - dünya işlerinden, yıl sonu koşuşturmasından bunalıp da raflara sığınanlara selam olsun. Görsel, Pavia'da bir sahaf tezgahından.)